تاریخچه تنباکو: منشا تنباکو و نحوه گسترش آن در جهان
تاریخچه تنباکو: یک تجارت پرسود و پرمناقشه
تنباکو که در مرکز یک صنعت عظیم و بحث‌برانگیز قرار دارد، از سرزمین‌های بومی آمریکا به ده‌ها میلیون نفر در سراسر جهان راه یافت.
تنباکو محصولی بحث‌برانگیز است. صنعت دخانیات با وجود تلاش‌های عظیم برای مهار مصرف آن، سالانه بیش از 600 میلیارد دلار درآمد دارد. طی چند دهه گذشته، مصرف دخانیات از یک سرگرمی بی‌خطر به یک عادت اعتیادآور و تهدیدکنندۀ حیات تبدیل شده که نه تنها مصرف‌کننده بلکه اطرافیان او را نیز درگیر می‌کند.
امروزه تنباکو عمدتاً تصویری منفی دارد و شرکت‌های فروشندۀ آن اغلب به عنوان چاقو‌به‌دست‌های مرگ شناخته می‌شوند. بدیهی است که این گیاه همواره چنین شهرتی نداشته است. قبل از آنکه تنباکو به صنعتی عظیم تبدیل شود، بومیان آمریکا قرن‌ها پیش از آشنایی اروپاییان با این گیاه، از آن استفاده می‌کردند.
همانطور که تاریخچه‌اش نشان می‌دهد، تنباکو موضوعی جدال‌برانگیز است.
تنباکو پیش از دوران استعمار
بومیان آمریکا از دیرباز، بیش از هر قوم دیگری در جهان، از تنباکو استفاده می‌کردند. چرا که منشا این گیاه، آمریکای شمالی است. شواهد باستان‌شناسی در مکزیک نشان می‌دهد که کشت تنباکو ممکن است به 1400 پیش از میلاد مسیح بازگردد. به احتمال زیاد، این گیاه در سراسر آمریکای شمالی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. یافته‌های جدید باستان‌شناسی، قدمت استفاده از تنباکو را به مراتب فراتر از آنچه قبلاً تصور می‌شد، نشان می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که استفاده از تنباکو ممکن است به حدود 10 هزار سال پیش از میلاد مسیح بازگردد.
مایاهای آمریکای مرکزی در قرن اول پیش از میلاد از تنباکو استفاده می‌کردند. در آن زمان، این گیاه تا شمال منطقه‌ای که امروزه می‌سی‌سی‌پی نامیده می‌شود، کشت می‌شد.
اقوام مختلف سرخ‌پوست از تنباکو برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌کردند. ایروکویی‌ها آن را برای گوش‌درد، چروکی‌ها به عنوان مسکن درد و گواتمالایی‌ها به عنوان ضدعفونی‌کننده به کار می‌بردند. نزدیکی قبایل به یکدیگر، باعث تبادل آداب و رسوم و سنت‌ها، از جمله استفاده از تنباکو، بین آن‌ها می‌شد. برای قبایل بلک‌فوت و کرو، تنباکو آنقدر مهم بود که تنها محصولی بود که کشت می‌کردند.
از تنباکو دارو نیز ساخته می‌شد و برای درمان بیماری‌هایی مانند گوش‌درد، درد معده، آسم، سوزش چشم، تب، افسردگی، سوختگی و نیش حشرات استفاده می‌شد. تا زمان ورود کریستف کلمب به دنیای جدید، سرخ‌پوستان از تنباکو به شکل‌های مختلف، از جمله سیگار، پیپ و پودر استنشاقی استفاده می‌کردند.
بیشتر بخوانید: مقایسه ویپ و آیکاس: کدام برای شما بهتر است؟
تأثیر استعمار بر تنباکو
با ورود اروپاییان، تحولات عمیقی در ساختار اجتماعی قارۀ آمریکا رخ داد. تأسیس صنایع مختلف برای خودکفایی مالی مستعمرات، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. در نخستین سال‌های برقراری ارتباط بین اروپاییان و سرخ‌پوستان، تنباکو به عنوان یک کالای باارزش و مبادله‌ای بین دو گروه تبدیل شد.
در نیمۀ اول قرن شانزدهم، مردم اروپا با تنباکو آشنا شدند و تقاضای قابل توجهی برای آن شکل گرفت. این تقاضا ابتدا در شبه‌جزیرۀ ایبری و سپس به تدریج به سمت شمال و غرب قاره گسترش یافت. ژان نیکوت (فرانسوی) اولین کسی بود که تنباکو را به دربار سلطنتی فرانسه معرفی کرد.
همانند آنچه در قارۀ آمریکا رخ داده بود، مردم اروپا هنوز از مضرات تنباکو آگاه نبودند. این گیاه به دلیل خواص دارویی‌اش مورد توجه قرار گرفت. بسیاری از پزشکان در رساله‌های پزشکی خود درباره آن نوشتند. با این حال، مصرف تنباکو با دیدۀ شک و تردید نیز نگریسته می‌شد.
برخی افراد، مصرف تنباکو را عادتی زننده و ناخوشایند می‌دانستند که بوی بدی به همراه داشت. جیمز اول پادشاه انگلستان (که همزمان جیمز ششم اسکاتلند نیز بود) از جمله مخالفان سرسخت آن بود. او با اشاره به بوی وحشتناک، مضرات آن برای ریه و مغز و دودی شبیه به دوزخ، احساس خود را نسبت به تنباکو بیان کرد. پاپ اوربان هشتم نیز از طرفداران تنباکو نبود و هر کسی را که در کلیسا سیگار می‌کشید به مجازات اخراج از دین (تکفیر) تهدید می‌کرد. با این حال، کلیسای کاتولیک به طور کلی تنباکو را ممنوع نکرد.
تنباکو در حدود سال 1573 توسط جان هاوکینز، مدیر نیروی دریایی و تاجر برده، به انگلستان معرفی شد. تنباکو در انگلستان، مانند دیگر نقاط اروپا که با آن آشنا شده بودند، به سرعت طرفداران زیادی پیدا کرد. مردم نه تنها به خاطر خواص دارویی که به آن نسبت داده می‌شد، تنباکو را دوست داشتند، بلکه از اثر مخدرگونۀ آن نیز لذت می‌بردند.
در روسیه، کشیش اعظم کلیسای ارتدکس، سیگار کشیدن را گناهی کبیره اعلام کرد. تزار میخائیل در سال 1634 مصرف تنباکو و استفاده از انفیه (نوعی پودر تنباکو) را برای همه به جز خارجیان مقیم مسکو ممنوع کرد. مجازات متخلفان شلاق، بریدن بینی و در موارد حاد، اعدام بود. این قانون به طور جدی اجرا نشد و نیم قرن بعد توسط تزار پتر اول لغو شد.
در امپراتوری عثمانی، سلطان مراد چهارم در سال 1633 استعمال دخانیات را ممنوع کرد. جانشین او، ابراهیم دیوانه، این ممنوعیت را لغو کرد تا از تجارت تنباکو مالیات دریافت کند. با وجود مالیات، استعمال دخانیات در سراسر امپراتوری رایج شد و هم مردان و هم زنان از آن لذت می‌بردند.
شرکت‌های استعماری تنباکو را به تمام نقاط دنیا رساندند. پرتغالی‌ها در سال 1542 آن را به ژاپن و در اوایل دهۀ 1700 به استرالیا معرفی کردند. بازرگانان و مسافران این محصول را به نقاط دوردست، تمدن‌های بزرگ و قبایل کوچک بردند. برای بسیاری، اولین برخورد با تنباکو همزمان با اولین ملاقات با اروپاییان بود. در استرالیا، پیش از تلاش اروپاییان برای استعمار، ماهیگیران اندونزیایی تنباکو را به بومیان معرفی کرده بودند.
تنباکو به آمریکا باز می‌گردد
در میان تمام مناطقی که تجارت تنباکو بر آن‌ها تأثیر گذاشت، شاید بیشترین تأثیر اجتماعی-سیاسی و اقتصادی را بر مستعمرات آمریکای شمالی و ایالات متحدۀ آمریکا داشت. تنباکو نقش مهمی در تبدیل مستعمرات جنوبی از اقتصادی مبتنی بر معاش به اقتصادی کشاورزی ایفا کرد و به آن‌ها اجازه داد تا خودکفا شوند و از لحاظ اقتصادی با رقبای بین‌المللی رقابت کنند. اهمیت تنباکو برای اقتصاد به حدی رسید که حتی با استاندارد طلا پشتیبانی می‌شد.
اولین کسی که موفق به کشت موفق تنباکو شد، جان رولف بود. او در سال 1609 در زمان سختی و قحطی برای ساکنان جیمزتاون، ویرجینیا وارد آنجا شد. ساکنان این منطقه زمستان طاقت‌فرسایی را پشت سر گذاشته بودند و با کمبود غذا مواجه بودند. آن‌ها همچنین در تلاش بودند راهی برای تأمین مالی خود پیدا کنند و بسیاری از تلاش‌ها برای ایجاد صنایع مختلف با شکست مواجه شده بود. در این بحران، جان رولف پا به میدان گذاشت. رولف با به دست آوردن زمین از پوهاتان (Powhatan)، رئیس قبیلۀ محلی، و کاشت بذرهای تنباکو که از دریای کارائیب با خود آورده بود، مزرعه‌ای راه‌اندازی کرد. این مزرعه بسیار موفق بود و ثروت قابل توجهی برای رولف به ارمغان آورد.
جان رولف با پوکاهونتاس، دختر رئیس پوهاتان، ازدواج کرد و با او به انگلستان بازگشت. متأسفانه پوکاهونتاس در سن 20 یا 21 سالگی بر اثر بیماری ناشناخته (احتمالاً سل یا ذات‌الریه) درگذشت و در ساحل رودخانۀ تایمز در گریوزند، چند مایلی جنوب شرقی لندن به خاک سپرده شد. رولف به جیمزتاون بازگشت و تلاش‌های خود را در صنعت تنباکو ادامه داد و جیمزتاون را به مرکز تجارت مهمی تبدیل کرد و مقادیر زیادی تنباکو به اروپا صادر کرد.
تنباکو به محصولی پولساز برای اروپاییان ساکن آمریکا تبدیل شد و مناطق مناسب کشت آن، آمادۀ برپایی مزارع بزرگ شدند. تنباکو به یکی از ارکان تجارت برده در اقیانوس اطلس بدل گشت و آفریقایی‌های بسیاری را در بند اسارت به سواحل آمریکا کشاند.
با رونق تجارت، تقاضا برای مزارع بزرگ‌تر تنباکو و نیروی کار بیشتر نیز افزایش یافت. در سال‌های اولیۀ شکل‌گیری مستعمرات، خدمتگزاران قراردادی بخش بزرگی از کار را انجام می‌دادند. اما بردگان گزینۀ راحت‌تری بودند و تجارت برده رونق گرفت. صدها هزار آفریقایی از خانه‌هایشان ربوده و به آمریکای شمالی منتقل شدند تا در مزارع تنباکو و پنبه، به ویژه در جنوب این قاره که جمعیت بردگان به میلیون‌ها نفر می‌رسید، کار کنند.
برآورد می‌شود بین سال‌های 1619 و 1865، بردگان در مستعمرات آمریکا حدود 410 میلیارد ساعت کار کرده‌اند. اقتصاد آمریکا بر دوش بردگان بنا شده بود.
صنعت تنباکو در طول قرن‌ها به رشد خود ادامه داد و حتی با تغییر فضای سیاسی آمریکا و آزادی بردگان و جنگ داخلی، همچنان به حیات خود ادامه داد. در سال 1881، مخترعی به نام جیمز بونساک ماشینی اختراع کرد که سیگار را به سرعت بسیار بیشتری نسبت به روش سنتیِ دست‌پیچ تولید می‌کرد.
بیشتر بخوانید: برند آیکاس، تاریخچه، معرفی کامل و آشنایی با برند آیکوس IQOS
تنباکو در قرن بیستم
در اواخر قرن نوزدهم، زمزمه‌های هشدار درباره خطرات سیگار کشیدن آغاز شد، اما این تلاش‌ها محدود و بی‌سرانجام بودند و نتوانستند تاثیر قابل توجهی بر مردم بگذارند. در عوض، با افزایش سیگاری‌ها، سود این صنعت نیز بیشتر شد.
در نیمۀ اول قرن بیستم، سیگار کشیدن در میان زنان و مردان به شدت رواج یافت و کمپین‌های تبلیغاتی نیز هر دو گروه را هدف قرار دادند.
تناقض عجیبی در کار بود! تنها در آلمان نازی بود که تلاشی جدی برای مهار سیگار کشیدن انجام شد. اولین کمپین ضد سیگار دولتی با ابتکاراتی مانند «مالیات گناه» و ممنوعیت سیگار در مکان‌های عمومی به اجرا درآمد. البته با توجه به پذیرش گستردۀ سایر مواد مخدر در آلمان نازی، این موضوع طنز تلخی به نظر می‌رسد.
پس از جنگ جهانی دوم، تحقیقات در بریتانیا و آمریکا آغاز شد. در سال 1948، پزشکان بریتانیایی ارتباط مستقیمی بین سیگار کشیدن و سرطان ریه پیدا کردند و در دهۀ 1960، پزشکان آمریکایی نیز به ارتباط آن با دیگر سرطان‌ها اشاره کردند.
از آن زمان، تلاش‌های عمومی برای محدود کردن مصرف دخانیات افزایش یافته است. تبلیغات سیگار در بسیاری از رسانه‌ها حذف شده و برچسب‌های هشداردهنده روی محصولات دخانی در بسیاری از کشورها الزامی شده است.
اگرچه برخی کشورها در اتخاذ اقدامات ضد سیگار کند بوده‌اند، به نظر می‌رسد در سطح جهانی، مصرف دخانیات در حال کاهش است. امروزه 1.3 میلیارد مصرف‌کنندۀ دخانیات وجود دارد، در حالی که این رقم در سال 2015، 1.32 میلیارد بود. انتظار می‌رود تا 2025 این تعداد به 1.25 میلیارد کاهش یابد. این تفاوت‌ها ممکن است کم به نظر برسند، اما با در نظر گرفتن رشد جمعیت جهان، اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.
تنباکو قرن‌ها نیروی محرکۀ تجارت جهانی بود. مانند بسیاری از گیاهان جدید، تا زمان استعمار و معرفی به سراسر جهان، چندان شناخته‌شده نبود. اما برخلاف بسیاری از محصولات جدید دیگر مانند سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، آووکادو، فلفل چیلی، فلفل دلمه، ذرت و بسیاری دیگر از مواد غذایی، به نظر می‌رسد دوران مصرف تنباکو در حال پایان است.
منبع: thecollector